روایتی از فراموش شدن شهروندان معلول در گیر و دار مشکلات روزگار کرونا

مصطفی توفیقی | شهرآرانیوز؛ با او یکی از خیابان‌های مشهد را تا رسیدن به چهارراه شلوغ طی می‌کنیم. می‌گوید خیلی وقت است این طور هوای آزاد نفس نکشیده و این قدر درخت‌ها را از نزدیک ندیده است. وقتی می‌گوید: «خیلی وقت» یعنی چیزی حدود یک ماه و نیم. آن بار هم بعد دو ماه بوده است. طول خیابان را عمیق نفس می‌کشد. در مسیر جا به جا خط‌های سفید عبور عابران به ما درخت‌های سمت دیگر خیابان، مغازه‌ها و رستوران‌های آن طرف بولوار را تعارف می‌کنند. «ماشین ها»، اما به اندازه «خط‌های سفید خیابان» سخاوتمند نیستند، راه نمی‌دهند، ماشین‌ها با آدم‌های سالم پشت فرمان هایشان. گو اینکه هر چه به ما نزدیک‌تر می‌شوند، سرعتشان را بیشتر می‌کنند؛ که چه؟ که زودتر برسند. به کجا؟ لابد به درخت هایی، مغازه هایی، رستوران‌هایی که حق خود می‌دانندشان و حق او نه.

یک دهم فراموش شده ما

برای دانستن حال این روز‌های او –نامش جلال است- باید با کسانی مثل او شهر را هم قدم شویم؛ کسانی مثل جلال که ۱۰ درصد از جمعیت شهر ما را شامل می‌شوند. حدود سیصدهزار نفر از ما سه میلیون نفر مردم مشهد (از این تعداد فقط پنجاه و چندهزار نفرشان در آمار اداره کل بهزیستی می‌آیند). ۱۰ درصد از ما که همان قدر صفت «معلول» داشته‌ها و امیدهایشان را یادآوری می‌کند، لقب «معلول» به ما یادآوری می‌کند آن‌ها دچار «علت»‌هایی هستند و این علل محدودیت فقط به «بیماری» آن‌ها محدود نمی‌شود.

جلال صدای بخشی از این جامعه بی صداست: «بیشتر ما خصوصا معلولان مادرزاد وضعیت معلولیت خودمان را پذیرفته ایم. درد مهم تر، اما برایمان این است که بیشتر سایرین، چه دولت و شهرداری و چه شهروندان، شرایط ما را درک نمی‌کنند و حقوق ما را رعایت نمی‌کنند.» و او تنها یکی از نیم میلیون ما شهروندان است، یکی از یک دهم فراموش شده ما. کدام یک دهم؟ کافی است بشماریم. آمار‌ها می‌گویند از هر ده نفر شهروند، یک نفر دارای معلولیت است. شما امروز در محل کار، پارک، خیابان، خرید، چندنفرشان را دیده اید. بشمارید. مثلا اگر امروز ۵۰ یا ۱۰۰ نفر را در راه یا محل کار یا... دیده اید، پنج یا ده نفرشان معلولیت داشته اند؟ حتما می‌گویید: نه. شاید یک نفر، شاید هم هیچ. پس این یک دهم از ما شهروندان الان کجا هستند؟ کجا هستند که کنار ما نه دهم دیگر نیستند؟

خانه نشین‌های جامعه شهروندی

پاسخ در صحبت‌های بیشتر شهروندان معلول روشن است: «شهروندان معلول از جامعه شهری کنار گذاشته شده اند.» نجمه سادات عبادی که یک شهروند معلول جسمی حرکتی تحصیل کرده جامعه شناسی است، در این باره به شهرآرا می‌گوید: «مسائل متعددی ما معلولان را خانه نشین می‌کند و جرئت در شهر بودن را از ما می‌گیرد. مهم‌ترین مسئله این است که بسیاری از معلولان احساس می‌کنند جامعه آن‌ها و هویتشان را به عنوان یک شهروند نمی‌پذیرد.»

آرمین اسماعیل پور، جامعه شناس شهری، درباره نشانه‌هایی که چنین باوری را در شهروندان معلول ایجاد می‌کند توضیح می‌دهد: «زمانی که شهروندان معلول می‌بینند نه عناصر شهری و نه عناصر شهروندی در تعامل با معلولان شکل نمی‌گیرد، اعتماد به نفس خود را در ارتباط گرفتن با این محیط از دست می‌دهند. در واقع یک طرف این قضیه شهروندانی ایستاده اند که برای همزیستی مسالمت آمیز با یکدیگر تربیت و آماده نشده اند و در طرف دیگر محیط و زیرساخت‌های شهری است که برای زیست شهری معلولان کاملا آماده نشده است»

آسیب پذیری دو چندان کودکان معلول

با این حال شیوع کرونا مسائل و مصائب شهروندان معلول را دوچندان نیز کرده است. یکی از آسیب پذیرترین اقشار در دوران کرونا کودکان معلول هستند. مدیرعامل انجمن حمایت از حقوق کودکان، با اشاره به آسیب‌های کودکان در دوران کرونا می‌گوید: نیازمند تدوین یک برنامه سیاست گذاری اجتماعی هستیم و از نظر من متولی اصلی آن وزارت رفاه است.

به گزارش خبرگزاری مهر، فرشید یزدانی با اشاره به مشکلات کودکان معلول در دسترسی به امکانات آموزشی در دوران کرونا می‌افزاید: حدود یک و نیم میلیون نفر کودک معلول در کشور داریم که قشری آسیب پذیر محسوب می‌شوند و از طرفی امکانات بهزیستی برای خدمت رسانی به آن‌ها حداقلی است. یزدانی به مشکلات تحصیلی حدود ۵۰۰ هزار کودک مهاجر رسمی و غیررسمی، افزایش آمار خشونت خانگی کودکان، کار و ازدواج کودکان اشاره کرد و افزود: مدیریت کرونا در کشور آن گونه که باید نبود. در نتیجه فشار بیشتری بر کودکان وارد شد که شاهد گسترش فقر و نابرابری خواهیم بود.

محدودیت و تعطیلی چند ماهه مراکز توان بخشی مشهد

همچنین خبرگزاری ایرنا ضمن خبر دادن از افت و تعطیلی خدمات معلولی در شهر مشهد، می‌نویسد: جمعی از معلولان مشهدی که از خدمات توان بخشی استفاده می‌کردند و دچار معلولیت‌های جسمی ناشی از عوامل مادرزادی یا تصادفات بودند در تماس با خبرنگار ایرنا اعلام کردند که تعطیلی چند ماهه مراکز توان بخشی روزانه و محدود شدن حضور در مراکز شبانه موجب بروز مشکلات جسمی و توقف دوره درمان آن‌ها شده و توقف تقریبا سه ماهه مراکز خدمات توان بخشی موجب شده است بازگشت سلامت آن‌ها به تعویق بیفتد.

به گزارش این خبرگزاری مراکز توان بخشی در دو بخش روزانه و شبانه ویژه معلولان، سالمندان و بیماران روانی که به نیازمندترین اقشار جامعه به عنوان افراد ناتوان جسمی و حتی فکری خدمات رسانی می‌کنند با شیوع بیماری کرونا همچون بسیاری از مشاغل، حرفه‌ها و عرصه‌های خدماتی در کشور و خراسان رضوی دچار تعطیلی، خسران و آسیب شده اند.

معلولان، غایبان سیستم حمل ونقل شهری

سهیل معینی، رئیس هیئت مدیره انجمن باور یکی دیگر از مشکلات مهم معلولان در دوران همه گیری کرونا را ضعف سیستم حمل و نقل شهری بیان می‌کند و توضیح می‌دهد: نبود صندلی‌های مناسب در مترو و بی آرتی، وجود پیاده رو‌هایی با عرض کم و استفاده از مصالح نامناسب برای ساخت آن‌ها و ... از مشکلاتی بودند که تا پیش از کرونا، تردد درون شهری را برای معلولان سخت کرده بود، اما حالا که حمل ونقل تبدیل به یکی از نقاط اصلی انتشار ویروس کرونا شده، چند درجه به همه سختی‌هایی که تا پیش از این متحمل بوده اند، اضافه شده است.

دراین باره معینی یکی از ریسک‌های افراد معلول را آلودگی در سامانه حمل ونقل عمومی معرفی می‌کند و می‌گوید: «من بعد از عید نامه‌ای هم به رئیس جمهور وقت و هم به وزیر تعاون نوشتم و در آن نامه با گوشزد کردن این موضوع که یکی از مهم‌ترین دلایل انتقال آلودگی در جامعه سیستم‌های حمل ونقل متراکم ماست و افزون براین به علت اینکه خیلی از افراد معلول نیاز به استفاده از سرویس‌های خصوصی تردد دارند و ایستگاه‌های مترو و اتوبوس برایشان قابل دسترسی نیست، نوشتم که خیلی از این افراد مجبورند از سرویس‌های خصوصی استفاده کنند. من از دولت خواستم که به کمک شهرداری یک بسته حمایتی را طراحی کند که تفاهم نامه‌ای با تاکسی‌های دولتی امضا شود که این افراد بتوانند از این سرویس‌ها استفاده کنند و بخشی از یارانه اش را دولت پرداخت کند و بخشی از آن هم خود تاکسی‌های اینترنتی تخفیف بدهند و بخشی از آن هم با خود فرد باشد. این موضوع بعد از عید به ذهن ما رسید و با وجود استقبال و موافقتی که شد، هنوز که هنوز است اجرایی نشده است.»

نیکوکاران جا نمانند

رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل مؤسسه خیریه «شکوه مهر» مشهد نیز کاهش مشارکت نیکوکاران در رسیدگی به امور معلولان را دیگر آسیب جدی کرونا به جامعه معلولان مشهد بیان می‌کند و ادامه می‌دهد: از زمان شیوع کرونا و محدودیت‌های ضروری ناشی از آن شاهد کاهش میزان مشارکت خیران و حضور آنان برای ملاقات با معلولان با هدف حفظ سلامت همگان بودیم، اما در چنین شرایطی هزینه‌های نگهداری دو برابر افزایش یافته است.

محمدهادی اشرافی در گفتگو با خبرنگار ایرنا می‌افزاید: در مدت حدود دو سال گذشته از شیوع ویروس کرونا و اجرای قرنطینه و اعمال محدودیت‌های ترددی، همه برنامه‌های ملاقات و حضور خیران و نیکوکاران در مراکز نگهداری معلولان و کودکان بی سرپرست و بدسرپرست این مجموعه و سایر مؤسسات خیریه متوقف شد.

وی ادامه می‌دهد: علاوه بر این، برگزاری بازارچه‌ها و مراسم همدلی که با مشارکت خیران، محصولات و دست ساز‌های کودکان به فروش می‌رفت نیز به طور کامل لغو شد. مدیرعامل این مؤسسه خیریه گفت: مشارکت نیکوکاران طی دوران کرونا ۳۰ درصد کاهش یافته است و با توجه به افزایش تورم و هزینه‌های مختلف نگهداری از کودکان و معلولان تحت پوشش این میزان کاهش بسیار ملموس‌تر و مشهودتر است.

اشرافی افزود: سرانه نگهداری افراد تحت پوشش هم اکنون به صورت میانگین بین ۴.۵ تا ۵ میلیون تومان است که در مقایسه با ۲ سال پیش و قبل از شیوع کرونا ۲ برابر شده است و این در حالی است که برخی معلولان و کودکان تحت پوشش، نیازمند اعمال جراحی متعدد نیز هستند که هزینه آن‌ها نیز بر میزان سرانه نگهداری افزوده است. وی ادامه داد: ۸۰ درصد افراد تحت پوشش مشمول دریافت یارانه بهزیستی می‌شوند که این یارانه جوابگوی حدود ۳۰ درصد هزینه‌های نگهداری این افراد است و بقیه باید از محل کمک و مشارکت خیران تأمین شود.